اضطراب جدایی چیست از شناخت تا درمان

اینکه اضطراب جدایی چیست یکی از مهمترین سوالاتی است که در طرحواره درمانی به آن اشاره می شود. کیفیت روابط خانوادگی در شکل گیری شخصیت و طرحواره های کودکان بسیار حائز اهمیت است. در طرحواره درمانی روابط میان پدر و مادر، برادران و خواهران، پدر با هر یک از فرزندان، مادر با هر یک از کودکان و شاید دیگر افراد مهم زندگی؛ مانند پدر بزرگ و مادر بزرگ مهم است. این موضوع در علوم روانشناختی به قدری اهمیت دارد. بسیاری از روان شناسان بزرگ مانند فروید، جفری یانگ، ملانی کلاین، اریکسون، سالیوان و جان بالبی به آن پرداخته اند. به نظر می رسد یکی از پایه های اصلی شکل گیری طرحواره طرد و رها شدگی ریشه در کیفیت و چگونگی این روابط داشته باشد. در تجزیه و تحلیل شکست عاطفی نیز پای اضطراب جدایی در میان است. موضوعی که در طرحواره درمانی نیز مطرح است.

شاید بهتر باشد همین جا اشاره کنم که یکی دیگر از نیازهای بنیادینی که در کنار ابراز خود  نیاز پذیرش محدودیت و نیاز به امنیت باید در کودکی برآورده شود (نیاز دلبستگی) است؛ که در ادامه مفصل تر توضیح خواهم داد. یکی از سردمداران اصلی که به شرح این مفهوم پرداخته است”جان بالبی” است. وی به تفصیل به سوال بنیادین اضطراب جدایی چیست می پردازد. او موکداً عنوان می کند که کودکان در نشان دادن دلبستگی به چند روش عمل می کنند: عده ای از آنان دلبستگی ایمن دارند. یعنی اضطراب و تنش را عموماً تجربه نمی کنند. مخصوصاً زمانی که از عزیزان خود جدا می شوند. عده ای دیگر دچار دلبستگی ناایمن می شوند که با جدائی، حتی موقتی از نزدیکان و عزیزان به شدت مضطرب و وحشت زده می شوند. گوئی که در یک پاساژ بزرگ پدر و مادر خود را گم کرده اند!

اضطراب جدایی و نقش پذیری آن

یکی از مفاهیم مشابه با (دلبستگی) مفهوم نقش پذیری است. فرایند شکل گیری آنها تقریباً یکی است. با این تفاوت که نقش پذیری در جانوران و دلبستگی در انسان ها به وجود می آید. نقش پذیری در واقع نوعی یادگیری است که جانوران کم سن بواسطه آن، رفتارها و عکس العمل های خانواده خود را می آموزند. همچنین از دیگر نیاز های کودک نیاز به امنیت است مثلاً جوجه اردکی که از تخم بیرون می آید، از اولین موجودی که کنار خود می بیند تقلید می کند. اما رفته رفته این تقلید محدود به کسی می شود که احتمالاً همین مادر است.

به نظر می رسد در دلبستگی هم همین روند حاکم است. واکنش نوزاد در ابتدا معطوف به همه افراد دوروبر خود است؛ اما رفته رفته، رفتارش نسبت به نزدیکان و غریبه ها متفاوت می شود. یعنی همان محدودیتی که در نقش پذیری وجود دارد در دلبستگی هم دیده می شود. اینکه اضطراب جدایی چیست و دلبستگی و نقش پذیری چه ارتباطی با طرحواره رهاشدگی دارد با مطالعه این مقاله رفته رفته برای تان روشن می شود.

شرح حال فرد دارای اضطراب

بالبی در لندن متولد شد و چهارمین فرزند از شش فرزند خانواده بود. مادر سخت گیری داشت و به نظر نیاز بنیادین ابراز خود را در جان ارضاء نکرده بود. بنابراین جان توجه، نوازش، حمایت و همدلی و عاطفه کمی از مادرش گرفته بود. در حضور کم رنگ مادر یک پرستار از او مراقبت می کرد که ارتباط عاطفی بین آنها بسیار پررنگ بود. اما در چهار سالگی او را ترک کرد؛ این جدایی برای جان دومین خلاء عاطفی محسوب می شد و به راستی مانند از دست دادن مادر بود. در ۷ سالگی او را به مدرسه شبانه روزی فرستادند. تا اینجا هر خواننده ای کم و بیش متوجه ارتباطات می شود: تاریخچۀ خانوادگی، کیفیت زندگی کودکی، دلبستگی، تشکیل طرحواره ها، طرحواره رها شدگی و یا محرومیت هیجانی و وابستگی

بالبی با پیشنهاد پدر، برای تحصیل در رشته پزشکی به دانشگاه کمبریج رفت و پس از پایان دادن به آن زیر نظر دکتر لویس به مطالعه روانپزشکی پرداخت. روانپزشکی و روانکاوی پایه ای شد که او بتواند ایدئولوژی فکری خود را گسترش دهد. بالبی معتقد بود که تجربیات اولیه کودک در خانواده برای رشد و سلامت روان اهمیت زیادی دارد.

بالبی مشاهده کرد که کودکان هنگام جدائی از مراقب اصلی و مخصوصاً مادرشان اضطراب زیادی را نشان داده و نیاز به امنیت را بسیار مشهود احساس می کنند. به راستی چرا خانواده و مخصوصا مادر تا این حد برای رشد کودک مهم است؟ وی این اضطراب را، اضطراب جدائی نامید؛ که در آن رفتار دلبستگی فعال می شود و تا زمان دیدار مخاطب که در این سن(مادر) است، ادامه دارد. بنابراین اگر ریشه ای تر تحلیل کنیم برای پاسخ به این سوال که اضطراب جدایی چیست رگه های اضطراب جدائی و دلبستگی نا ایمن را در شکل گیری طرحواره ها مخصوصاً طرحواره طرد و رها شدگی می یابیم.

اضطراب جدایی و دلبستگی نا ایمن در شکل گیری طرحواره ها

این کاری است که همیشه و همیشه درمصاحبه های بالینی خود انجام می دهم. اینجاست که می توانیم به این نکته بسیار جالب پی ببریم: در تبیین اینکه اضطراب جدایی چیست میبینیم که ردپای آن، طرحواره رهاشدگی و دلبستگی در رفتارهائی مثل تهدیدهای کودک به ترک کردن، قهر کردن، طرد کردن، بیماری والدین، طلاق و متارکه، دعوا و زد و خورد وجود دارد. از نظر بالبی انسان ها در هر سنی که باشند شادترین و کاملترین لحظه ی زندگی را زمانی می دانند که کسی را در کنار خود دارند، می توانند به شانه های او تکیه کنند، روی او حساب کرده و از او کمک بگیرند. بنابراین دلبستگی تا پایان عمر ادامه می یابد چه ایمن و چه نا ایمن.

اینکه فرد به وجود تکیه گاه در زندگی خود اعتقاد داشته باشد بسیار بسیار مهم است. بنابراین عدم وجود این ایمان یا اعتقاد، فی نفسه به معنای رها بودن است. نظر شما چیست؟ با قرار گرفتن در این مسیر چه بسا به سمت وابستگی عاطفی هدایت شود؛ و از این طریق است که ناخودآگاه برای یافتن تکیه گاه به جلو حرکت می کند. همچنین در شکست عاطفی نیز اضطراب شدید وجود دارد. آن فرد با آویزان شدن و یا چسبیدن می خواهد به نوعی از بلاتکلیفی و رهائی، رها شود. احتمالاً تا اینجای مقاله متوجه این موضوع شده باشیدکه دلبستگی و برآورده کردن نیاز دلبستگی فراتر از برآورده کردن نیاز غذا و سلامت جسمانی کودک است. برای ارضاء آن نیاز به رابطه ایمن و ایجاد امنیت روانی است.

تفاوت دلبستگی با وابستگی چیست؟

اگر این سئوال برای تان پیش آمده که دلبستگی چه تفاوتی با وابستگی دارد؟ می توانم این گونه پاسخ دهم: همیشه معتقدم مثال زدن و بیان استعاره ها مسیر بینش و درک مطالب را هموارتر می کند؛ پس اگر موافق باشید به این صورت ادامه می دهم: همان طور که می دانید جنین و یا حتی نوزاد در اوایل تولد خود برای بقاء و رفع نیازهای خود محتاج به حضور مادر و یا مراقبت است. نیازهایی مانند گرسنگی، تشنگی، گرما و سرما. یعنی در صورت نبود مادر، زندگی اش به خطر می افتد وابستگی می گوییم.

با رشد کودک متوجه می شویم که در برآورده کردن نیازها کمی مستقل عمل می کند. با بزرگتر شدن و پخته تر شدن این استقلال مشهودتر می شود. این زمانی است که حتی اگر مادر به مدت کوتاهی نباشد، بقاء کودک به خطر نمی افتد؛ اما دلش تنگ می شود. این حالت دلبستگی است. حال اگر در جریان وابستگی کودکی نیازهای عاطفی برآورده شود، مقدمه ای برای شکل گیری دلبستگی ایمن خواهد شد. متقابلاً اگر نیازهای عاطفی کم اهمیت تلقی شده و یا نادیده گرفته شوند مقدمه ای برای تشکیل دلبستگی نا ایمن و در بزرگسالی منجر به انجام رفتارهای وابستگی می شود.

چنان چه ترس از تنها شدن دارید و یا نگران از دست دادن والدین و یا افراد عاطفی تان در بیماری، جراحت، تصادف و یا مردن هستید و این ترس ها و نگرانی ها منجر به کاهش تمرکز، اشتغال فکرِی، و کاهش بازده در روابط اجتماعی، تحصیلی و کاری شده است و یا آنها را در خواب می بینید و یا اینکه منجر به ایجاد بیماری های روان تنی شده، و آثار آن را در شکست عاطفی می بینید، حتماً به یک طرحواره درمانگر صاحب صلاحیت مراجعه فرمائید. شرکت در کارگاه نیمه پنهان عشق نیز پیشنهاد می شود.