طرحواره درمانی عمیق ترین متد روانشناسی

طرحواره درمانی را اگر عمیق ترین متد روانشناسی در روان درمانی بنامیم، اغراق نکرده ایم. در واقع طرحواره درمانی یک رویکرد درمانی است که درمان‌های شناختی رفتاری، روان‌کاوی، درمان های هیجان محور، نظریه دلبستگی و گشتالت درمانی را شامل می‌شود. طرحواره درمانی یک رویکرد یکپارچه است، که هدف آن درمان اختلالات شخصیتی ازجمله اختلال شخصیت مرزی و سایر مشکلات روانشناختی است؛ به این منظور برای کشف، درک و درمان طرحواره، بهتر است که با یک طرحواره درمانگر صاحب صلاحیت در ارتباط باشید.

در کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید و همچنین کتاب های تخصصی تر، بیان شده است که اسکیما، طرحواره و یا تله زندگی باورهایی هستند که از ارتباط عاطفی ما، با عزیزان زندگی مان در کودکی شکل گرفته اند. این باورها نحوه نگاه ما را به دنیا تعیین می کنند. به واسطه آنها خود، توانایی‌ها، ارتباطات، دیگران و کل دنیا را درک، تعبیر و تفسیر می‌کنیم.

با توجه به این تعریف و با اندکی تامل، به راحتی می توان گفت که کل زندگی یک انسان به واسطه ارتباطات عاطفی و تربیت دوران کودکی اش رقم می خورد. ارتباطاتی که اگر با تفکر و برنامه‌ریزی نباشد، می تواند سرنوشت کودک را تغییر دهد. آقای دکتر جفری یانگ بنیانگذار طرحواره درمانی ، عنوان کرده است که پنج نیاز هیجانی بنیادی وجود دارد که اگر ارضا نشوند و یا بیش از اندازه ارضا شوند، موجبات شکل‌گیری طرحواره های ناسازگار اولیه را فراهم می کنند. این نیازها عبارتند از:

نیاز خود مختاری

در نیاز خود مختاری این نیاز کفایت و هویت را می سازد. مفاهیمی که در ذهن ما اعتماد به نفس، عزت نفس، قدرت تصمیم گیری، انتخاب، حل مسئله، خودپنداره مثبت و خودکارآمدی را تبیین می کند. ما در فرایند برآورده شدن این نیاز متوجه می‌شویم که حتی اگر انتخاب اشتباه داشته باشیم، باز هم می توانیم شروع کنیم. ناراحتیمان را به راحتی می پذیریم و برای جبران اقدام می کنیم؛ بدون اینکه اعتماد به نفس و یا عزت نفسمان جریحه دار شود. دختران و پسرانی که این نیازشان برآورده می شود، در فرآیند رشد، خودشان را به عنوان دختر و پسر می پذیرند.

به عبارت دیگر هویت جنسی خود را قبول دارند و به آن افتخار می کنند. کفایت در اینجا به معنای اعتمادی است که فرد به تصمیماتش دارد. اگر این نیاز برآورده نشود بی کفایتی و به دنبال آن وابستگی به وجود خواهد آمد. در صورت برآورده شدن این نیاز، وابستگی و عدم هویت جای خود را به دلبستگی و استقلال می دهد. اغناء این نیاز در طرحواره درمانی ضرورت دارد.

نیاز خود ابرازگری سالم

همانطور که در مقالات قبلی توضیح دادم؛ ( که البته کاملا همسو با نظرات دکتر جفری یانگ است)، برآورده کردن این نیاز موجب می شود که از یک طرف، کودک ابراز صادقانه احساس را بیاموزد؛ بتواند از حقوق خود دفاع کند؛ جرأت مند باشد؛ حد و حدود ارتباط را درک و برای اطرافیان روشن کند؛ خط قرمز هایش را مشخص و راجع به آنها شفاف باشد. به نیازهایش اشراف داشته باشد و در جهت تحقق آنها تلاش کند و از طرف دیگر بتواند به حقوق دیگران احترام بگذارد؛ نیازهای افراد عاطفی زندگی اش را در حد توان اغنا کند؛ به چارچوب های آنها احترام بگذارد؛ اگر خواسته ای داشت و برآورده نشد، رابطه را ترک نکند؛ احساسات خود را بشناسد و به راحتی بتواند در مورد آن‌ها صحبت کند و در مقابل، احساسات دیگران را درک و بتواند همدلی کنند.

کودکانی که در این نیاز ارضا نمی شوند درگیر طرحواره محرومیت هیجانی می گردند. ابراز احساسات بسیار برایشان سخت است و معمولاً انتظار دارند ناراحتیشان را از رفتارشان برداشت کنیم! عدم ارضاء این نیاز موجب ایجاد طرحواره های ناسازگار اولیه خواهد شد. رسیدگی به آن در طرحواره درمانی اهمیت ویژه ای دارد

نیاز به پذیرش محدودیت یا ناکامی بهینه

در نیاز به پذیرش محدودیت یا ناکامی بهینه برخی والدین معتقد هستند تحت هر شرایطی باید نیازهای کودکان را برآورده سازند. از نظر آنان نه گفتن مترادف با تخریب است. اما به دنبال این سبک تربیتی زمینه را برای شکل‌گیری طرحواره نقص و یا استحقاق فراهم می‌کنند. به این معنی که اگر کودک اینگونه بزرگ شود و هیچ محدودیتی برای ارضای نیازهای اش نداشته باشد، به یک باور بزرگ منشانه می‌رسد. انگار همه مسئول برآورده کردن خواسته‌های او هستند.

می تواند یک نگاه بالا به پایین داشته باشد و مثلا اگر در فضای مدرسه به این نتیجه برسد که مسئولین و یا هم کلاسی ها مانند خانواده عمل نمی کنند، به یک باور ناتوانی در برابر در حل مشکلات و یا نادیده گرفته شدن توسط آنان می رسد. به دنبال عدم ارضاء این نیازها و یا ارضاء بیش از حد آنها طرحواره های ناسازگار اولیه شکل می‌گیرند؛ به قول دکتر جفری یانگ و همچنین دکتر حسن حمیدپور، طنز تلخ طرحواره این است که هر چقدر تلاش کنیم، راه آسیب را طی کرده و سعی در اثبات طرحواره هایمان داریم. موضوعی که فروید به آن اجبار به تکرار می گوید. بیان این نیاز در طرحواره درمانی توصیه می شود.

نیاز به تفریح

در نیاز به تفریح والدینی که با واژه تفریح غریبه اند و معتقد هستند تفریح وقت تلف کردن است، خود و خانواده را از تجربه هیجان های مثبت ناشی از آن محروم می کنند. قسمت عمده ای از تفریحات خانوادگی معطوف به این موضوع است، که اعضای خانواده چقدر مورد توجه طرف مقابل هستند. وجود تفریحات مشترک مانند: فیلم دیدن، بازی کردن و مسافرت رفتن نقش تعیین کننده ای در غیر فعال کردن طرحواره های ناسازگار اولیه دارند. برآورده شدن این نیاز در طرحواره درمانی اهمیت دارد.

نیاز دلبستگی ایمن

در نیاز دلبستگی ایمن ثبات، تعلق خاطر، در دسترس بودن، پاسخگو بودن، پذیرش نامشروط، بوسه، نوازش، آغوش، تکیه گاه بودن، همدلی، فهمیدن، اهمیت دادن و توجه کردن همه و همه از ارکان اصلی این نیاز هستند. عدم ارضا و یا برآورده سازی بیش از حد آن زمینه را برای شکل‌گیری اضطراب جدایی و انواع طرحواره های ناسازگار اولیه فراهم می آورد. برآورده شدن این نیاز در طرحواره درمانی بسیار مهم است.

انواع طرحواره ها در طرحواره درمانی